تاریخچه سکونت در منطقه ساوجبلاغ

انجام بررسی گرفته پیرامون پیشینه سکونت گزینی در منطقه بیانگر نقش و اهمیت عوامل طبیعی در سکونت گزینی در منطقه بوده است که سبب شده پخش مراکز

سکونتگاهی در نواحی برخوردار از شرایط مستعد طبیعی شکل بگیرد.

بررسی پیشینه تاریخی ساوجبلاغ از میان کتب ،تاریخی باستان شناسی و جغرافیایی حکایت از قدمت کهن و بسیار طولانی این منطقه ..دارد مهمترین عامل تأثیر گذار

در پیشینه طولانی این منطقه موقعیت جغرافیایی آن و قرارگیری در مسیر ارتباطی غرب به شرق ایران جاده) خراسان (بزرگ و عوامل محدود کننده طبیعی مانند کوههای

البرز در شمال ارتفاعات اشتهارد و ایران مرکزی و کمی دورتر ارتفاعات زاگرس کنار آب و هوای مناسب و وجود ،رودها چشمه ها و زمینهای مساعد برای فعالیت های

کشاورزی باعث گردیده قدیمی ترین شیوه سکونت را در منطقه شاهد باشیم.

وجود شرایط مستعد طبیعی باعث گردیده منطقه مورد مطالعه از دیرباز هزاره هشتم قبل از میلاد محل استقرار تمدن باشد وجود تپه های باستانی گنج تپه و سیاه تپه

خوروین با قدمت دو هزار ساله تپه موشه لان اسماعیل آباد با قدمت چهار هزار ساله و تپه ازبکی با قدمت هشت هزار ساله که مجموعه بزرگی از تمدن ایران و هـم

عـصـر بـا تمدنهای سیلک کاشان تپه حصار دامغان سرزمین ری و تپه حسنلو آذربایجان میباشد حاکی از قدمت تاریخی بسیار کهن این سرزمین است.

باید پذیرفت که موقعیت ساوجبلاغ در ادوار ماقبل تاریخ شرایط مناسبی را برای جذب اقوام مختلف داشته است مجاورت با اقوامی همچون ،گیلها، تیپورها، آماردها و

کاسیها تأثیراتی را در فرهنگ ماقبل تاریخ این منطقه ایجاد کرده است. با کاوشهای باستان شناسی که در منطقه انجام گرفته آثاری از سکونت انسانی و همچنین

دادههایفرهنگی از قبیل ظروف سفالین و فلزی و .. به دست آمده است.

ذوق و سلیقه هنری ساکنان باستانی این منطقه را میتوان از نقوش زیبایی که بامهارت چشمگیری بر سطح ظروف سفالی مربوط به هزاره پنجم و . ششم پیش از میلاد

نقش بسته مشاهده کرد.

گورستانهای باستانی خوروین در بخش چندار یکی از قدیمی ترین گورستانهای اقوام مهاجر است که وارد فلات مرکزی ایران شده و در آنجا ساکن شده اند

پس از حفر و کشف آثار تپه خوروین و مقایسه این آثار با سایر آثار کشف شده از نواحی کردستان و مازندران میتوان نتیجه گرفت از دورانهای پیش از تاریخ قومی از نواحی

جنوب قفقاز به طرف ایران روانه شدند که برخی از آنها به طرف شمال شرق ایران سرازیر شده و در اطراف ،قزوین مازندران و گرگان مسکن گزیدند و تا نزدیکی تهران

پخش شدند.

تاریخ ساوجبلاغ از اقوام ماردها جدا نبوده است سکونت گزینی این گروههای قومی با توجه به بررسی انجام گرفته در محوطه های باستانی از اقوام مختلف به یادگار

مانده و داده های فرهنگی در آن موجود میباشد. مهمترین آنها شامل محوطه باستانی آغچه حصار، سرخاب، آران، چهاردانگه خوروین و چندار و دیگر محوطه های

باستانی مربوط به دوران پیش از تاریخ تاریخی و اسلامی میباشد.

اولین حفاری و کاوش باستان شناسی در ساوجبلاغ در گنج تپه و سیاه تپه خوروین در ۹ خرداد سال ۱۳۲۸ به مدت نه روز به سرپرستی علی حاکمی» و «محمود راد»

انجام گرفت که با بررسی و حفر و کشف آثار و مقادیر متعدد و اشیاء مختلف پاره ای از عادات و آداب و رسوم ساکنان این منطقه روشن گردید. در این منطقه ظروف و

سفالهایی به رنگ خاکستری و قرمز پیدا شد بررسیهای بعدی نشان داد این اشیاء با اشیاء پیدا شده در تپه سیلک کاشان مربوط به یک دوره اند.

همچنین به نظر کارشناسان باستان شناسی طرز قرار گرفتن اجساد مردگان در گنج تپه و سیاه تپه همانند سایر تپه های ماقبل تاریخ کشور بوده و بین آنها شباهت

کاملی وجود دارد به طوری که آنها احترام خاصی به آفتاب و جهت تابش آن آیین میترائیسم داشتند چرا که خورشید را مظهر بقاء موجودات می دانستند و به همین دلیل

هنگام دفن مردگان آنها را به سمت عمود بر ا آفتاب و نصف النهارها به خاک می سپرد همچنین از کشف اشیاء مختلف سفالی از قبیل ،کوزه قوریهای لوله دار و ظروف

سفالی متنوع دیگر در مجاورت اسکلت ،مردگان اعتقاد این اقوام به زنده شدن اموات در قبر همچنین برگشت ارواح را نشان میدهد هم اکنون کشفیات این حفاری در موزه

ملی ایران باستان موجود است.

دومین کاوشهای باستان شناسی در منطقه را یک هیئت بلژیکی در سال ۱۳۳۳ به سرپرستی مهندس لوئی و اندنبرگ در روستای خوروین که) ادامه مطالعات دکتر

حاکمی و همکارانش (بود انجام دادند از این حفاری اشیاء سفالی و فلزی با قدمت ۱۳۰۰-۹۰۰ساله کشف گردید.

پس از آن هیئت سرهنگ اسمیت که یک نظامی آمریکایی بود در سال ۱۳۵۵ حفاریهایی را در منطقه انجام دادند اشیائی از این کشفیات به دست آمد که آنها ظروف

سفالین به رنگهای خاکستری و گاهی قرمز رنگ همچنین شمشیر زرین و چند گوشواره بسیار بزرگ و سنگین تر از حد معمول مشاهده می شود که به موزه

پنسیلوانیای آمریکا انتقال داده شد. پیدا شدن گوشواره ها در نزدیک اسکلت مردان سر نشان میدهد که در آن عصر در خوروین مردها نیز گوشواره طلا به گوش آویخته و یا

آن را به وسیله نواری از روی کلاه آویزان می.کردند امروزه از کشفیات زرین مورد اشاره اطلاع چندانی در دست نیست

اما قدیمی تر از تمدن گنج تپه و سیاه (تپه تپه موشه لان اسماعیل آباد است کاوشهای باستان شناسی آن از سال ۱۳۳۷ توسط اداره کل باستان شناسی به

سرپرستی دکتر حاکمی انجام گرفت با بررسیها انجام گرفته کشف) آهک به عنوان ملات در پی ساختمان به قدمت طولانی این منطقه پی برده شد. همچنین اشیاء

کشف شده نشان از قدمت چهار هزار ساله این منطقه داشت.

پس از بررسی و مقایسه اشیاء کشف شده از این تپه ها با اشیاء مکشوفه در سایر نقاط کشور مشخص میشود در دوران تاریخ قبل از اسلام در این سرزمین قومی با

تمدن دو هزار ساله زندگی میکردند که از لحاظ تمدن با اقوام کوهپایه نشین مازندران کردستان و آذربایجان برابری میکنندررسی بناهای تاریخی دوران اسلامی و بعد از آن

حکایت از تاریخ پرفراز و نشیب این سرزمین دارد چرا که موقعیت گذرگاهی این منطقه باعث شده در طول دوره بعد ازاسلام تحت تأثیر لشگرکشیها و تاخت و

تازه ها قرار گیرد.

نگاهی به بناهای تاریخی و وجود زبان و لهجه های گوناگون در کنار بناها و محوطه های باستانی و تعداد بالای این بناها که اکثر آنها هم مربوط به دوران اسلامی است

نشان میدهد تحولات تاریخی این منطقه نه تنها از تاریخ سرزمین به ویژه بخش های مرکزی ایران جدا نبوده بلکه به شدت تحت تأثیر آنها بوده است. به چند نمونه

از آنها اشاره میشود احمد کسروی در کتاب شهریاران گمنام درباره ساوجبلاغ می نویسد: «در سال ۲۲ هجری پس از گسسته شدن رشته اتصال ایران از دیلمان، جنگی

در گرفت و تازیان ری و قزوین را گرفتند. بنی امیه و سپس بنی عباس لشکریانی را به سوی دیالمه و بخشهای مختلف طبرستان از جمله ساوجبلاغ در بخشهای

جنوبیرویان فرستادندطالقان یکی از مراکز تجمع مخالفین سیاست خلفای عباسی بود در این باره آورده اند: یحیی پسر عبدا… پسر حسن بن علی (ع) که از

مخالفین هارون بود به طالقانآمد و در آنجا کارش بالا گرفت تا جایی که فضل برمکی به دستور هارون به طالقان آمد و برای یحیی امان نامه آورد و با حیله ای از قبل

طراحی شده وی را کشت.

ساوجبلاغ همیشه در مسیر راههای عبور سپاهیان دیلمیان و سایر حکومتهای ایرانی برای فتح سرزمینهای ،ری اصفهان و فارس بوده به طوری که در این زمان از مراکز

اصلی نظامی این سلسله محسوب میگشت در دوران سلجوقیه باز اسم ساوجبلاغ ری و دیلم بر سر زبانها بود و جنگ های فراوانی در این منطقه میان حسن صباح و

اسماعیلیان با سلاطین سلجوقی در گرفت.

تیموریان به جهت نابودی و برانداختن سادات کیائیه که امارت گیلان و ساوجبلاغ را در اختیار داشتند، بسیاری از روستاهای این منطقه را نابود ساختند و مزارع و

باغاتراسوزاندند.

طالقان زمانی از پایگاههای قومی مذهب اسماعلیه .بود در درگیری بین پیروان حسن صباح و پسر زعفرانی مفتی و عالم ری که سال ۴۸۶ه.ق در شهرک طالقان رخداد

۶هزار نفر به قتل رسیدند این جنگ با پیروزی پیروان حسن صباح همراه بود که بیش از یک قرن بر این منطقه حکمفرما بوده اند.در سال ۸۳۱ ه.ق سلسله کیائیه که نسب

آنها به امام سجاد(ع) می رسد) قبل از حکومت صفویه بر طالقان حاکم گردیدند در همین راستا جنگ سختی بین یکی ازنوادگان سید علی کیا بنیانگذار این سلسله با

ملک کیومرث در گرفت که ملک کیومرث تسلط کامل خود را بر طالقان نشان داد.ساوجبلاغ در دوران صفویه به جهت نزدیکی به قزوین پایتخت شاهان صفوی به روزهایاوج

خود رسید و شاهان صفویه در ساوجبلاغ بناهای عام المنفعه ساختند. احتمالاًبنای اولیه مسجد، حسینه و پل شاه عباسی برغان از جمله آنهاست. در زمان شاه

طهماسب صفوی ۹۳۰ ۹۸۶ ه.ق در منطقه ساوجبلاغ ۲ قرارداد به نامهای ساوجبلاغ)و (کردان) منعقد گردید. با فوت شاه طهماسب و انتقال پایتخت کشور به اصفهان

طرحهای عمرانی ساوجبلاغ به یکباره متوقف گردید و این شهرستان در سراشیبی انحطاط افتاد.در قرن اخیر نیز محدوده شهرستان هموراه شاهد تحولات تاریخی ،بوده

به گونه ای که در زمان کودتای رضاخان در سال (۱۲۹۹ وی همراه با لشگریان خود در پادگان ینگی امام اتراق کرده سپس به سوی شهر تهران حرکت نمودنددر سال

۱۳۱۶ که نخستین تقسیمات کشوری در ایران صورت گرفت، محدوده فعلی شهرستان بخشی از کرج و استان مرکزی بود در سالهای بعد که استان تهران ومرکزی از

همدیگر منفک گردیدند. یکی از بخشهای استان تهران بود و در سال ۱۳۶۸ با تصویب هیئت، وزیران ساوجبلاغ با مرکزیت شهر «هشتگرد تبدیل به شهرستان گردید.

درمجموع با مدنظر قرار دادن مطالب ارائه شده پیرامون سابقه تاریخی منطقه میتوان چنین اظهار نظر نمود که منطقه مورد مطالعه از سابقه کهنی در زمینه شکل گیری

مراکز سکونتگاهی و جمعیتی برخوردار است و با توجه به شرایط مستعد طبیعی دشت ساوجبلاغ اغلب مراکز سکونتگاهی در این ناحیه استقرار یافته است از این

رودشت مذکور نسبت به ناحیه کوهستانی از سابقه بیشتری در زمینه جمعیت پذیری برخوردار است. در ساوجبلاغ ۲۱۴ اثر تاریخی فرهنگی شناسایی شده است در

اینمیان بخش طالقان ۱۰۴ اثر چندار با ۴۴ ،اثر بخش مرکزی ۴۳ اثر و چهارباغ ۲۳ اثر را به خود اختصاص داده اند. کهن ترین این آثار متعلق به هزاره پنجم و چهارم قبل از

میلاداست از مجموع این آثار ۷۲ اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که در اینجا برای آشنایی بیشتر به معرفی آنها میپردازیم.

منابع:
۱- عزیزی،علیرضا. جغرافیای ساوجبلاغ، ۱۳۸۶.